سنگ بناي دارالفنون در اوائل 1266 در زمين واقع در شمال شرقي ارك سلطنتي كه پيش از آن سربازخانه بود نهاده شد. نقشه آن را ميرزا رضاي مهندس كه از شاگرداني بود كه در زمان عباس ميرزا براي تحصيل به انگلستان رفته بود كشيد؛ و محمدتقي خان معمارباشي دولت آن را ساخت. و شاهزاده بهرام ميرزا به كار بنائي آن رسيدگي مي كرد. ساختمان قسمت شرقي دارالفنون تا اواخر 1267 به انجام رسيد و مورد استفاده قرار گرفت. بـقـيـه آن تا اوايــل سـال 1269 پايان يافت. چهار طرف مدرسه را پنجاه اطاق "منقش مذهب" هر كدام به طول و عرض چهار ذرع ساخته جلو آنها را ايوانهاي وسيع بنا نمودند. در گوشه شمال شرقي تالار تئاتر احداث شد. در پشت دارالفنون كارخانه شمع كافوري و آزمايشگاه فيزيك و شيمي و دواسازي برپا نمودند. چاپخانه اي هم ضميمه آن گرديد، به علاوه كتابخانه و سفره خانه اي ساختند. در ورودي دارالفنون به طرف خيابان ارك "باب همايون" باز مي شد؛ در كنوني آن در خيابان ناصريه به سال 1292 ساخته شد.

روزنامه وقايع اتفاقيه
بناي روزنامه وقايع اتفاقيه به سال 1267 از ارزنده ترين تأسيسات اجتماعي امير است.


بنيانگزار روزنامه در ايران ميرزا صالح شيرازي است. از شاگرداني بود كه در زمان عباس ميرزا براي تحصيل علوم جديد به انگلستان رفت. ضمناً به ذوق خود فن چاپ را آموخت، و از جمله كساني است كه در ايران مطبعه سنگي را تأسيس نمود. به علاوه او را پيشرو انديشه هاي سياسي جديد مغرب زمين در ايران مي شناسيم. ميرزا صالح نخستين روزنامه ايران را در زمان محمد شاه به سال 1252 در تهران بر پا كرد. روزنامه اي بود كه ماهي يكبار با چاپ سنگي منتشر مي شد، و بيش از چند سالي دوام نكرد.

ذهن امير درباره روزنامه و ارزش سياسي و مدني آن خوب روشن بود، و از روزنامه هاي فرنگستان آگاهي داشت. حتي خوانده بود كه: در شهر فرانكفورت آلمان (امير اساساً به دولتهاي آلماني توجه خاص داشت) باسمه كردن كاغذ اخبار كه از تاريخ 1651 مسيحي.. بنا شده، الي حال مطلقاً بسته نشده، و هميشه در كار باسمه اخبار است. توجه ميرزا تقي خان معطوف به دو معني بود: يكي اطلاع يافتن دولت از اوضاع جهان، و ديگر پرورش عقلاني مردم و آشنا كردن آنها به دانش جديد و احوال ديگر كشورها.

شماره اول روزنامه وقايع اتفاقيه روز جمعه پنجم ربيع الثاني 1267 (هفتم فوريه 1851) انتشار يافت. در صفحه اول علامت شير و خورشيد ايران و عبارت "يا اسدالله الغالب" نگاشته شده بود. اين شماره به عنوان "روزنامچه اخبار دارالخلافه تهران" منتشر گرديد. از شمارهً دوم به نام "وقايع اتفاقيه" خوانده شد. و تا ده سال بعد (1277 ه.ق.) به همين اسم نشر مي شد. در اين سال هنگام تصدي ميرزا ابوالحسن خان غفاري كاشاني صنيع الملك، نام آن تغيير كرد و از شماره 474 به روزنامه "دولت عليه ايران" مبدل شد؛ و ضمناً به شكل روزنامه مصور درآمد. اين نخستين روزنامه مصوري است كه در ايران انتشار يافت. ديري نگذشت كه دوباره اسم آن تغيير كرد و به روزنامه "دولتي" بدل شد. پس از آن به نام "روزنامه ايران" منتشر گرديد و تا انقلاب مشروط همين اسم را حفظ كرد.

وقايع اتفاقيه روزنامه هفتگي بود، با چاپ سنگي بطبع مي رسيد. شيوه نگارش آن ساده و روشن و بكلي خالي از تقليد و تكلف بود. تا شماره هفدهم آن روزهاي جمعه پيش از ظهر انتشار مي يافت، از شماره هجدهم به بعد انتشارش به روزهاي پنجشنبه موكول گرديد. تا شماره 656 انتشار هفتگي آن مرتب بود، از آن پس گرفتار بي نظمي شد. بهاي تك شماره آن در سرتاسر ايران ده شاهي، و اشتراك ساليانه اش 24 ريال بود. چون به گوش دولت رسيد كه كاركنان ولايات سواي بهاي روزنامه چيزي از مردم به نام"خدمتانه" گرفته اند؛ اعلام شد كه قيمت آن "در كل شهرهاي ممالك محروسه بدون اخراجات ديگر" همان ده شاهي است، و مطالبه كردن چيزي بيش از آن "بسيار خلاف رأي امناي دولت" است.

مدير روزنامه، حاجي ميرزا جبار ناظم المهام كنسول سابق ايران در بغداد بود. "مباشر" روزنامه "ادوارد برجيس"ر انگليسي، و نويسنده آن "عبدالله ترجمه نويس" بود. روزنامه در مطبعه حاجي عبدالمحمد استاد مطبعه چي چاپ مي گرديد. حيف كه ميرزا صالح دوست ديرين امير درگذشته بود، وگرنه هيچ كس شايسته تر از او براي كار روزنامه نبود.

كاهش قدرت روحاني

سياست مذهبي امير دو جهت ثابت و مشخص داشت: كاستن نفوذ روحاني و منع دخالت در سياست؛ آزادي و مداراي ديني.

قبلا بگوئيم كه امير نه دشمن دين بود و نه بدخواه روحانيت؛ اين معني را در تحليل شخصيت فردي او باز نموديم كه خود ديندار بود و مقيد به اصول و آداب مذهبي. اما از تعصب آزاد بود و به گفته اعتضادالسلطنه زهد خشك را استهزاء مي كرد. برخورد دولت امير با دستگاه روحاني زاده دو عامل اصلي بود: يكي دخل و تصرف عالمان دين در كار سياست، دوم سنت پرستي و ظلمت هيأت روحاني. در واقع سياست عمومي امير در كاستن قدرت روحاني متوجه امام جمعه ها و شيخ الاسلامها مي گرديد كه در افكار قاطبه مردم نفوذ داشتند، مروج كهنه پرستي و ناداني بودند، سراي آنان مصون و جاي تحصن بود. از اين راه اعمال قدرت مي نمودند و در سياست مداخله مي كردند. امير چنين حق و مسئوليتي را براي روحانيون نمي شناخت. به علاوه نفوذ و رويه ايشان را مانع پيشرفت نقشه اصلاح و ترقي مي دانست.

از لحاظ شناختن زمينه فكري جامعه ما در اين زمان بايد دانست كه از يك سو، انديشه تفكيك سياست از دين در ايران شناخته گرديده بود. در ترجمه تاريخ پطر كبير نوشته ولتر آمده كه پطر به كشيشان و دانايان گفت: "مهام سلطنت و انجام امور دولت با من است، و مرا با تشخيص و امتياز مذهب و دين كاري نيست". از سوي ديگر تجربه آموخته بود كه ظلمت روحاني و دخالت ملايان در امر مملكت داري، سد راه اصلاح طلبي و نوجوئي است. و آنچه بيشتر در ذهن امير تأثير كرده بود، همين بود. ميرزا صالح شيرازي در سفرنامه ارزنده خود راجع به احوال عثماني نكته انديشيده اي را مي آورد: "مادامي كه سلسله عليه ملاها خود را مدخل به دولت عثماني نمايند، هرگز دولت مزبور ترقي نخواهد كرد... في الواقع هر دولتي كه ملاها خود را مدخل آن نموده، بنا را به حيله بازي گذاردند هرگز آن دولت و آن ولايت ترقي نخواهد كرد".

همين معني در سخن امير به كنسول انگليس و سفير آن دولت نمايان است. هنوز بيش از نه ماه از صدارتش نگذشته بود كه كنسول از تبريز به ديدن او آمد، و در گزارش خود نوشت: "امير نظام مصمم است كه جلو نفوذ روحانيان را بگيرد، گر چه مي داند كاري است بس دشوار و پر خطر. ولي متذكر شد كه دولت عثماني وقتي در راه تجديد نيروي خود توفيق يافت كه نفوذ علما را دهم شكست. و گفت او هم همين كار را خواهد كرد، و يا سرش را بر باد خواهد داد". همچنين وقتي كه اختلاف امير با امام جمعه تهران بالا گرفت - و شيل پاي بميان نهاد، امير گفت:ر"يا بايد در برابر ادعاها و دخالتهاي امام جمعه ايستادگي كنم، يا دست از سياست و زمامداري بكشم. متأسفانه اين خاص علماي پايتخت نيست، در سرتاسر ايران، ملايان كم يا بيش در پي قدرت هستند و ميخواهند در امور سياسي و دنياوي دخل و تصرف نمايند".

با اين وجهه نظر، تصادم قدرت دولت و دستگاه روحاني امري محتوم بود. تحريك امام جمعه تهران به برانگيختن مردم شهر عليه امير، داستان معجزه كردن امامزاده تبريز و مداخله شيخ الاسلام و امام جمعه آذربايجان، و ايستادگي آنان در برابر دولت - آن كشمكش پنهاني را آشكار ساخت.

آغاز اختلاف امير را با ميرزا ابوالقاسم امام جمعه تهران، شيل بيان مي كند: "وزير مختار روسيه بتازگي انفيه دان الماس نشاني كه روي آن صورت امپراطور روس نقش شده بود، به امام جمعه هديه كرد. هديه امپراطور موجب حرف و گفتگو شد، و ميان علما و افراد صاحب نفوذ ايجاد همچشمي زياد نمود. امام جمعه از مرحمت تزار بخود مي باليد، و بعمد نمي خواهد موضوع آن تحفه را به اطلاع شاه و امير نظام برساند. ميانه او و امير هم چندان گرم نيست. پس از چند روزي امير به وي پيغام فرستاد كه رفتار او در پذيرفتن آن هديه، و اطلاع ندادن به دولت بسيار ناپسند و ناشايست مي باشد. امام جمعه از حسد روحانيون آگاه گشته بود، بهراسيد و روز بعد انفيه دان و نامه وزير مختار روس را به نظر امير رسانيد".

بايد دانست كه دستگاه امام جمعه تهران همواره مورد توجه سفارتخانه هاي روس و انگليس بود، و هر دو سعي داشتند دست كم با آن روابط نيكو و نزديكي داشته باشند. و اسناد ما حكايت مي كند كه آن دستگاه هيچگاه از آلودگي سياسي پاك نبود. ميرزا محمد مهدي امام جمعه عموي ميرزا ا بوالقاسم، همان كسي است كه دستگيري قائم مقام را به وزير مختار انگليس "تهنيت" گفت. همچنين بنا بر نوشته وزير مختار، يكي از معتمدان خود را به سفارت فرستاد تا "مراتب شادماني و خرسندي امام جمعه و همه طبقات مردم را از آن بابت ابراز دارد. و نيز بگويد كه جملگي معتقدند بر اثر كوششهاي من (وزير مختار) بود كه خوشبختانه توانستند از دست قائم مقام، يعني آن افت بدتر از طاعون رهائي يابند".
 

نظرات شما عزیزان:

سحر

ساعت15:41---19 بهمن 1389

سلام

خسته نباشید

وبلاگ من تازه راه اندازی شده

هر مطلبی رو که میخوایید میتونید با ارسال نظر در پست بعدی مشاهده کنید

راستی وبلاگ مفیدوقشنگی دارید

تبریک میگم و منتظر حظور قشنگتون هستم@} ;-

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: